Empati, Ayna Nöronlar ve Senkronizasyon (Uyumlanma)
Bazen bir şeyle ya da biriyle yankılanıyormuşuz gibi hissederiz ve bu duygu salt entelektüel bilişin çok ötesindedir. Çeşitli durumlarda, örneğin bir film izlerken veya insanlarla veya gruplarla bağlantı kurarken olur. Bu “rezonansın” sebebi nedir?
Film izlemek ve hissetmek örneğini ele alalım, çünkü filmler bizi zannettiğimizden çok daha fazla derinden etkileyebilir. Film yapımcısının atölyesini açıp izleyicileri etkilemek için kullanılan yöntemlere daha yakından bakmak ilgi çekici. Dr. Karen Pearlman’ın Cut Rhythms: Shaping the Film Edit (Pearlman 2009 ) adlı kitabını kullanarak bu sihri ortaya çıkaralım . Filmde ritmin temel ilkelerini dile getirme konusundaki öncü çalışmasıyla tanınan yazar şöyle diyor:
“Ritim, belirli empatik tepki niteliklerini kışkırtmak, değiştirip, düzenlemek için tasarlanmış kalıplarda film boyunca zamanı, enerjiyi ve hareketi şekillendirerek gerilim ve salıverme döngülerini şekillendirir. Burada empatiyi vurguluyorum çünkü ritim hissedilen bir olgudur; izleyicilerin ritim deneyimi, filmdeki görüntülerin, duyguların ve olayların hareketine somut, fizyolojik, zamansal ve enerjik bir katılımdır.” (s. 62–63)
Ayna Nöronlar
Beynimize gömülü ayna nöronlar ekranda görülen hareketleri ve sesleri yansıtır ve izleyicinin empatisini güçlendirir. Bunun da ötesinde, beden temelli, empati uyandıran bir yol (kinestetik empati olarak adlandırılır), ekranda görülen hareketlerin içsel bir görüntüsünü tetikler. Gözlemci, gözlemlenen hareketleri esasen “içsel olarak simüle eder” ve fiilen hareket etmeden, tepki olarak kendi vücut konfigürasyonundaki değişikliği hisseder.
Her şey gerçek empatinin ilkel bir biçimi olan “duygusal bulaşma” ile başlar. Özünde, basitçe başkalarının duyguları veya davranışlarıyla enfekte oluruz. Bilişsel empati, başkalarının duygularını anlamamıza ve gerçekten hissetmemize izin veren daha yüksek bir durumudur.
Bu kapasite uzun zaman önce motor taklit ve duygusal bulaşma ile ortaya çıktı, ardından evrim küçük değişiklikler getirdi, ta ki atalarımız sadece başkalarının ne hissettiğini hissetmekle kalmayıp, aynı zamanda başkalarının ne isteyebileceğini veya neye ihtiyaç duyabileceğini de anlayana kadar. Bu, hayatta kalma ve çoğalma yeteneklerini arttırdı.
Çoğu tanım, empatinin bel kemiği olarak duygusal tepkiyi vurgulamaktadır. Bu yaklaşım, empatinin duyguların önemli bir parçası olduğunu ve kendisinin aşinalık veya bağlantı hissi unsuru ve sözlü veya sözlü olmayan iletişimin bedensel tepkisini içeren belirli bir duygu olduğudur. Genel olarak empati, diğer kişinin ne hissettiğini hissetmek ve “diğerinin yerinde olmak” anlamına gelir.
Empati, bağlılıkla ve başka bir kişinin ne hissettiğini bilme duygusuyla ilgilidir ve sezgiyle yakından ilişkilidir. Ayrıca, diğer insanların duygularını sezgi yoluyla tanıma ve diğer kişiye bağlanma hissi olarak tanımlanabilir.(Roy İdem) Empatinin, benlik ve başkaları arasındaki engelleri ortadan kaldıran nöro-yolların bilinçsiz paylaşımı yoluyla bağlılığı geliştirdiğini belgelemektedir.
Empati, fiziksel, psikolojik veya ekonomik sıkıntı içinde olan başkaları için fedakarlık ve şefkate katkı sağlamada kilit bir rol oynar. Birine zarar verme konusunda suçluluk duygusu ve zarar veren diğerlerine karşı öfke duyguları sağlar. Empati, çocuklarda ahlaki içselleştirmeyi teşvik eden ebeveyn davranışlarında çok önemli bir faktördür. Aynı zamanda soyut ahlaki ilkeleri içselleştirmeye açılan bir kapıdır.
Empati, şefkatten farklıdır, çünkü şefkat başkalarını önemsemeyi gösterir, ancak bunun için üzülmekle sınırlı olma eğilimindedir. Aynı zamanda “başka birinin sıkıntısını görmek/öğrenmekle tetiklenen ve sizi onun acısını hafifletmek istemeye sevk eden bir duyguyu hissetmek” olarak tanımlanan sempatiden de farklıdır. Empati daha da ileri gider, dünyayı başkalarının gözünden görme, duygularını onlarla aynı şekilde algılama ve anlama yeteneğidir.
Başkalarının Duygularını Kopyalamamızın Sebebi, Ayna Nöronlar;
Yapılan araştırmalar, eylem algısını ve yürütmesini doğrudan haritalayan bir mekanizmanın – Ayna Nöron Sistemi’nin varlığını göstermiştir
Çeşitli bulgular, insan beynindeki çoklu sistemlerin, kendisi ve başkaları tarafından gerçekleştirilen eylemlerin hem algısal hem de motor yönlerinin entegrasyonu ve farklılaşması için aynalamanın sinirsel mekanizmalarına sahip olabileceğini düşündürmektedir.
Ayrıca, ayna nöronlar insan iletişiminde yer alır, başkalarının konuşmalarının bilişini güçlendirir ve bilinmeyen bir dilde iletişim kurma yeteneğini geliştirir. Bu Ayna Nöron mekanizması, gözlemcinin, amacına ek olarak, gözlemlenen bir motor hareketin arkasındaki niyeti anlamasını da sağlar.
Özetle, ayna nöronlar empati kurma süreçlerinin altında yatar – denekler kendi duygularını hissettiklerinde olduğu gibi başkalarında da duyguları gözlemlediğinde aynı beyin aktivasyon modellerini tetikler. Bu, başkalarının duygularını kendi duygularımızmış gibi nasıl hissettiğimizi açıklar.
İki Beynin Senkronizasyonu (Eşleşmesi, Uyumlanması)
Yukarıda bahsedilen empati ve somutlaştırılmış simülasyon , insanlar arasında iletişim kurduklarında olağanüstü bir şeyin gerçekleştiğini ve bu harikanın can damarının, kasıtlı uyum sürecini yönlendiren ayna nöronlar gibi göründüğünü gösteriyor.
İki beyin uyum sağlar ve eşleşirler, iletişimin içeriğinden bağımsız olarak, ileri derecede senkronize olurlar.
Senkronizasyon burada daha geniş anlamda, bir sistemi işletmek için olayların koordinasyonu olarak anlaşılır. İki alt sistemin (etkileşen daha büyük bir sistemin parçalarının) özelliklerinin zaman içinde aynı fikirde olması durumunda senkronizasyonun dikkate alınabileceğini vurgulamaktadır. Beyin eşleşmesi bağlamında, senkronizasyon, beyinlerin uyum içinde ve zamanında çalışması için koordinasyonu olarak tanımlanabilir. Somutlaştırılmış simülasyon , iki beynin birbirine uyumlu hale geldiği bir duruma yol açabilir.
Beyinden Beyine Bağlantı
Bu süreç, ortak bir kurallar dizisine göre bireyler arasında eylemlerin koordinasyonunu gerektiren karmaşık davranışların ortaya çıkmasına bağlanmaktadır. Bir beyindeki nöral süreçler, sinyallerin çevre yoluyla iletilmesi yoluyla başka bir beyindeki nöral süreçlere bağlanır. İki beyin senkronize olur. Bu beyinden beyine eşleşme süreci, paylaşılan fiziksel ortam aracılığıyla fiziksel bir sinyalin (örneğin, ses, basınç veya kimyasal bileşik) iletimi yoluyla iki beynin birleştiği bir kablosuz iletişim sistemine tam olarak benziyor.
Sosyal sinyallerin doğru üretimine ve algılanmasına bağlı olan eşleşme, grup uyumu ve avcıdan kaçınma gibi çok sayıda birleşik davranış vardır. Gelişim süreçleri, nihayetinde, bir bireyin duyusal sistemleri ile başka bir bireyin motor sistemi tarafından üretilen sinyaller arasında eşleşme ile sonuçlanmalıdır.
Görünüşe göre, bu uyumlamanın vericilerinden biri de dildir. Bununla birlikte, keşif, beyinden beyine eşleşmeyi sağlayan içerik, kelimeler ve dilbilgisi değildir. Daha çok iletişimin ritmidir.
Tüm dillerde ve bağlamlarda, konuşma sinyalinin 3 ila 8 Hz arasında değişen bir ritimden oluşan kendi genlik modülasyonu (yoğunluğunda artış veya azalma) vardır. Bu ritim kabaca konuşmacının hece üretiminin zaman ölçeğidir (saniyede üç ila sekiz hece).
Beyinden beyine senkronizasyon, el hareketleri ve yüz ifadeleriyle de mümkündür. Deneyler, gözlemci olan bireyin beyninde sinyal gönderen kişinin hareketleriyle (ayna nöronlarla ilişkili bölgeler ve zihin teorisiyle ilişkili bölgeler) birleşen iki ağ olduğunu belgelemektedir. Bu, iki ağın algılama sırasında işbirliği yaptığı fikrini desteklemektedir.
Sosyal etkileşim sırasında, eşlerden birinin sürekli değişen eylemlerine yanıt olarak diğer eş de kendi eylemlerini değiştirir. Bu sürekli karşılıklı uyum, her iki eşin de katkıda bulunduğu etkileşimsel eşzamanlılıkla sonuçlanır. İletişimin EEG kaydı, her iki partnerin beyninin sağ centroparietal kafa derisi bölgelerindeki birkaç salınımlı frekans bandıyla ilgili iki beyin arasındaki faz senkronizasyonlarını belgeledi.
Grup ve Sosyal Çevre İle Senkronizasyon
Bir kişi, grup veya toplumdaki kişiler arasındaki bağlar, bağlar ve bağlantılar ağını ve bu ilişkilerde gömülü olan potansiyeli hissederler. Bu nedenle, grupların bazen gizli kapasitelerini “hissetmek” ve anlamakla ilgilidir. Bazı insanlar basitçe grupların veya toplumların “kendilerini hissederler”. Grubun potansiyelini, gizli gündemlerini veya kabul edilmeyen gerilimlerini ve ayrıca konuşulmamış hayallerini ve arzularını genellikle içgüdüsel olarak anlarlar.
Sonuç olarak, benlik ve grup arasındaki psikolojik sınırlar zayıflar ve bu da üyeleri kolektif iyiliğe katkıda bulunmaya motive eder. Bu varsayım, başkalarıyla eşzamanlı hareket etmenin grup üyeleri arasındaki sosyal bağlılığı güçlendirerek işbirliğini artırabileceğini belgeleyen bir dizi araştırma projesinde doğrulanmıştır.
- Empati, basit duygusal tepkinin, hatta “duygusal bulaşıcılığın” çok ötesine geçen bir fenomen olarak tanımlandı; diğerlerinin davranışlarını hem anlamaktan hem de tahmin etmekten sorumlu olan bilişsel yapıları olduğu kadar kanıtlanabilir bilgiye dayalı yapıları da etkiliyor.
- Kanıtlanabilir bilgiye dayalı rolü, diğer insanların gelecekteki eylemleri ve önemli çevresel özellikler hakkında bilgi sağlamaktır. Sosyal rolü, işbirlikçi ve toplum yanlısı davranış için motivasyonun kaynağı olarak hizmet etmenin yanı sıra etkili sosyal iletişimi kolaylaştırmaktır.
- Empati gelişiminden sorumlu sinirsel yapılar, diğerinin gözlemlenen eyleminin nedenlerini ve sonucunu, sanki bu eylemi biz yapıyormuşuz gibi “hissettiren” ayna nöronlardır.
- Artan kanıtlar, ortak eylem sırasında insanların dolaylı olarak motor, algısal ve bilişsel seviyelerde eşleştiğini göstermektedir.
- Senkronize beyinler, beyin-beyin eşleşmesinden yoksun türlerde ortaya çıkamayacak sözlü ve sözsüz iletişim sistemleri ve kişilerarası sosyal kurumlar da dahil olmak üzere yeni fenomenler yaratabilir.
Empatik yanıt için insan zekası çok yönlüdür ve şunları içerir:
- Duyuşsal (duygusal) tepki (Almanca kökenli “bir duygu”dur)
- Daha yüksek düzeyde biliş (başkalarını duygularını “hissederek” anlamak)
- Kanıtlanabilir bilgiye dayalı yetenekler (başkalarının gelecekteki makul eylemlerinin kesin ve doğrudan tahmini)
- Çevresel yönelim (başkalarının çevreye tepkisini deneyimlemek, örneğin tehlikeli durumlarla karşılaşmaktan kaynaklanan stres)
- Ahlaki rehberlik (fiziksel, psikolojik veya ekonomik sıkıntı içinde başkaları için fedakarlık ve şefkat)
- Sosyal yönler (toplum yanlısı davranış ve işbirliğini başlatır; özellikle sempatiyle birlikte olduğunda)
- Bedensel katılım (kinestetik-bedensel tepki verme ve gözlemlenen hareketlere içsel olarak katılma)
Küçük yaşta geliştirilen empati, gelecekteki zorbalığı önler ve saldırganlığı azaltır; empati eğitimi, olumlu sosyal davranışları teşvik etmek için faydalı olabilir. Aynı zamanda sosyal zekayı da geliştirir.
Bu süreç, başkalarının tepkilerine kendi tepkilerimizmiş gibi tepki veren ayna nöronlar sayesinde mümkündür. Ayna nöronlar, gözlemlenen kişinin eylemlerinin “bedenselleştirilmiş bir simülasyonunu” sağlayarak beyinden beyine eşleşmeye ve iletişim ile sosyal davranışların senkronizasyonuna yol açar.
Ryszard Praszkier (Institute for Social Studies, University of Warsaw, ul. Kopernika 11 m. 25, 00-359, Warsaw, Poland) ‘ın “Empathy, mirror neurons and SYNC” isimli makalesinden Türkçe’ye çevrilerek özetlenmiştir. Makalenin İngilizce tam metnini internette bulabilirsiniz.